BERNARD DAELEMANS
MEERVOUD Aldizkariaren erredaktore burua.
Behin baino gehiagotan esan dugu NAZIOGINTZA taldean borroka linguistikoaren ereduak bilatzerakoan Flandriakoa aintzat hartu behar dugula. Bertan lortu baitute egoera linguistikoa iraultzea, eta bertako hizkuntza nagusitzea (Bruselan izan ezik) bizitzaren eremu guztietan. Artikulu honetan gure lagun Bernard Daelemans-ek nederlanderazko hezkuntza lortzeko flandriarren borroka luzea eta arrakastatsua azaltzen digu.
1830: Frantsesa hizkuntza nazional bakarra
Belgikako independentzia aldarrikatu zenetik (1830eko urriaren 4an) eta frantsesa “askatasunaren izenean” hizkuntza nazional bakarra bihurtu zenetik hamar urte bete baino lehen, mugimendu flandriarra bere lehen aldarrikapen politikoekin sortu zen, Gante, Lovaina eta Anberesko flandriar taldeen eskaeren bidez. Talde horiek hainbat aldarrikapen egin zituzten, hala nola Flandriako probintzia-diputazioak flandrieraz mintzatzea, administrazio nazionalak herritarren eta udalerrien hizkuntza erabiltzea, justizia herritar gehienen hizkuntzan gauzatzea eta Flandriako akademia bat sortzea, Ganteko unibertsitateaz eta estatuko beste eskola batzuez gain, “Nederduyts” delakoak frantsesarekin berdintasunean jartzeko.
Austriar, frantses eta nederlandarren artean
1914an, Belgika Europako Mendebaldeko azken herrialdeetako bat izan zen 6 eta 12 urte bitarteko haurrentzat derrigorrezko hezkuntza ezartzen. Konparazio batera, derrigorrezko hezkuntza Alemaniako estatu federal guztietan zegoen 1850etik. XVIII. mendera arte, Belgikako lehen hezkuntza elizako gaia zen nagusiki. Herri gehienetan baziren parrokia-eskolak, baina hiri batzuetan (Brujasen eta, jakina, Bruselan, esaterako) frantses barnetegiak ere bazeuden, frantsesaren ospea handia baitzen klase ertain flandriarren artean. Austriaren mendean eta, jakina, Frantziako Inperioaren mendean, eta baita Herbehereetako Erresuma Batuaren garaian ere, gobernuak eragin handiagoa lortu nahi zuen hezkuntzan, eta Elizak zuen hezkuntza- -monopolioa hautsi Estatuaren monopolioarekin ordezkatzeko. Bistan denez, Frantziako gobernuak bere hizkuntza eta “balio errepublikarrak” ere zabaldu nahi zituen hezkuntza publikoaren bidez, baina Flandriako katoliko elebakar baten errealitatearekin eta frantses okupazio-indarrekiko ezinikusiarekin topo egin zuen. Ondorioz, analfabetismoak gora egin zuen aldi horretan.
Herbehereetako gobernuak nederlandera sustatu nahi zuen hizkuntza nazional gisa. Alde horretatik lorpen garrantzitsuena Lierren “eskola Normal Nazionala” sortzea izan zen, non irakasleak nederlanderaz prestatzen ziren. Guillermo I.a erregeak estatuko unibertsitateak ere sortu zituen Gante, Lovaina eta Liejan, baina hizkuntza ofiziala latina zen. Oro har, lehen hezkuntza gehienbat nederlanderaz ematen zen, frantseseko klaseak izan ezik, bigarren hezkuntzarako (frankofonoa) prestatzeko ematen baitziren. Guillermo erregearen politikak lehen hezkuntzaren hobekuntza kualitatiboa eta irakasleen lanbidearen profesionalizazioa bermatu zituen.
Nederlanderaren aldeko borroka zaila da
Beraz, XIX. mendearen bigarren erdiko hizkuntza-borroka bigarren eta goi-mailako irakaskuntzaren nederlandartzearen inguruan sortu zen nagusiki. Batez ere Flandriako mugimenduaren eta Flandriako burgesia frantsestuaren, (Franskiljons), arteko borroka izan zen. Hasiera batean, Belgika demokrazia ez zenez (boto-eskubidea aberatsenen % 0,5era mugatzen zen) eta Flandriako goi-mailako gizarte-klase altuak frantsesa kulturalki goragokoa zela uste zuenez, nederlandera, kultura, gobernu eta hezkuntza-hizkuntza gisa onartzeko borrokak aurrera jarraitu zuen. Erdi-mailako klaseak ere beldur zion frantsesari. Egia da legeak xedatzen zuela, 1850etik aurrera, ikasleek beren ama-hizkuntzan ikasi behar zutela, baina hori ez zen leku guztietan gertatzen.
1883: hasiera zuhurra, baina elizaren oposizioarekin
1883ra arte ez zen lehen hezkuntza-legea onartu, hizkuntza-xedapenak jasotzen zituena hain zuzen ere, baina diputatu flandriar batzuen bultzadaz azkenean onartu egin zen. Lege horrek bost irakasgai irakastera behartzen zuen -nederlandera barne- nederlanderaz. Eta are garrantzitsuagoa dena, legeak eskola normalak sortzea ere xedatzen zuen, nederlanderaz irakats zezaketen irakasleak prestatzeko.
Gure herriko hizkuntza-legeekin beti gertatzen den bezala, lege hori ere modu desberdinean bete zen, eta leku batzuetan gogoz kontra eta modu eskasean. Ardura handiagoz aplikatu zen ikastetxe ofizialetan eskola katolikoetan baino. Gainera, legeak “aldi berean” frantsesez eta nederlanderaz irakasteko aukera ematen zuen. Legearen ondorio nagusia izan zen nederlanderako gune bat sortu zela bigarren hezkuntzan, eta gramatikako eta literaturako antologia hobeak zabaltzen hasi zirela literaturazaleak eta pentsamolde flamenkoko irakasleak lehen adierazitako grinaren eta dedikazioaren ondorioz.
Hala ere, hori guztia gutxi zen flandriarrentzat, eta elizako hierarkiari presio egiten jarraitu zuten irakaskuntzaren nederlandartzearekin jarrai zezan, baina oposizioa handia izan zen. 1900ean Désiré-Joseph Mercier kardinalak berak argi utzi zuen hezkuntza-sare katolikorako “argibideetan” nederlandera ezin zela benetako kultura-hizkuntzatzat hartu. Frantsesa bezalako “nazioarteko” hizkuntza bat bakarrik zen egokia zientzia-arlorako.
Hobekuntza 1910etik
1910eko lege berri batek frantsesezko eta nederlanderazko aldi bereko irakaskuntza-sistema ezabatu egin zuen. Nederlanderaz emandako irakasgai batzuk beharrezkoak izan ziren bigarren hezkuntzako diploma bat lortzeko, eta hori baldintza bihurtu zen unibertsitatera sartzeko. Gainera, lege hori 1883koa baino arreta handiagoz aplikatu zen. Bitartean, Flandriako Mugimenduan erradikalizazio bat gertatu zen, eta bigarren eta goi-mailako irakaskuntzaren nederlandartze osoaren aldeko aldarrikapena zabaldu egin zen. Lehen Mundu Gerran, fronteko soldaduen traumaren ondorioz, mugimendu flandriarra mugimendu elitista izatetik masa-mugimendu izatera igaro zen. Lehen Mundu Gerraren ondoren sufragio unibertsal bakarra sartu zenez, flandriar masa zabalen ahotsak ere garrantzia hartu zuen. Lege-aldaketa berririk gabe, nederlandera bigarren hezkuntzan irakasteko gutxieneko edukia zabaldu zen, heren batera lehenik, eta geroago, baita irakasgaien bi herenera ere.
1932: azkenean, bigarren hezkuntza osoa nederlanderaz ematen hasi zen
Azkenik, 1932ko lege berri batek bermatu zuen bigarren hezkuntza osorik nederlanderaz eman ahal izango zela, nahiz eta sail frankofonoak egon. “Hizkuntza-uharte” horiek desagertzen joan ziren denborarekin. Valonian ere baziren “hizkuntza-uharte” flandriarrak. Legeak xedatzen zuen eskualde-hizkuntzak irakaskuntza-hizkuntza izan behar zuela. Baina Bruselako eremu ofizialki elebidunean, ama-hizkuntza, hasiera batean, irakaskuntza-hizkuntza zen. Hala ere, hiriburuan agintarien erresistentzia handia egon zen flandrierazko klaseak ezartzearen aurka, eta Bruselako flandriar askok ere nahiago zuten beren seme-alabek frantsesez ikastea.
Beldurretik arrakastara Bruselan
1970eko hamarkadan beldurra zegoen Bruselan nederlanderazko hezkuntza ez ote zen desagertuko, bereziki legea aldatu zenean “familiaburuaren erabakia” sartzeko. Horrek esan nahi zuen, ama-hizkuntzaz gain, familiaburuak erabaki zezakeela zein hizkuntzatan heziko ziren seme-alabak. Azken kolpea izango ote zen beldur ziren, baina kontrakoa gertatu zen. Pixkanaka, gero eta frankofono gehiago hasi ziren seme-alabak eskola flandriarretara bidaltzen.
Bruselaren internazionalizazioa gorabehera, badirudi nederlanderazko irakaskuntza erakargarria dela, eta gaur egun derrigorrezko eskolatze-adinean dauden haurren % 25 inguruk parte hartzen du irakaskuntza mota horretan hiriburuan. Jakina, Flandriaren ekonomia-gorakadak zeregin garrantzitsua izan du zentzu horretan.
Goi-mailako irakaskuntza
Goi-mailako irakaskuntzari dagokionez, borroka antzekoa izan zen. Ganteko Estatu Unibertsitateak, Bruselako Unibertsitate Liberalak eta Lovainako Unibertsitate Katolikoak frankofonoak izaten jarraitu zuten XIX. mende osoan, legeak Zuzenbide Fakultateko zenbait ikastaro nederlanderaz eman behar zirela ezarri izana salbu, magistratuek eta abokatuek, azken finean, frantsesez hitz egiten ez zuen jende arrunta ere aurkituko baitzuten. XX. mendearen hasieran, Ganteko Unibertsitatearen nederlandartze-eskaria pil-pilean egon zen. Apurka-apurka, ikasgai batzuk berriro zehaztu zituzten. Hori ere gertatu zen Lovainan eta Bruselan. Azkenik, okupatzaile alemaniarrak flandriartu egin zuten Ganteko Unibertsitatea (labur-labur, 1917tik 1918ra), eta Alberto erregeak gerra ostean goi-mailako irakaskuntza ere nederlanderaz ematea agindu zuen. Nederlandartze osoa ez zen 1932ra arte gertatu, ordea.
Hala ere, Lovainako Unibertsitate Katolikoak (KUL) elebiduna izaten jarraitu zuen eta Bruselako Unibertsitate Liberalean (ULB) flandestarrek tratu okerra jaso zuten. 1960ko hamarkadara arte ez ziren KUL eta ULB bi ataletan banandu, frankofonoa eta flandriarra. KULetik banandu ondoren, adar frankofonoa (UCL) 1970ean Lovaina Berrira (Valoniako Brabantera ) lekualdatu zen, eta urte horretan bertan Bruselako VUBk ere bere nortasun juridikoa hartu zuen eta bere campusa Etterbeeken zabaldu ahal izan zuen.
Nederlanderaren aldeko borrokaren ondoren, orain ingelesaren aurka?
Azken hamarkadetan, ordea, goi-mailako irakaskuntzan ingelesari leku gehiago emateko presioa izugarri handitu da. Hori gertatu da bereziki Herbehereetan; herrialde horretako zenbait unibertsitate guztiz anglofono bihurtu dira, eta unibertsitate gehienetan programen erdia baino gehiago ingelesez ematen da. Egoera hori nahiko ezohikoa da, eta ez dago Europako beste inon. Flandrian, ingelesezko ikastaroak antolatzeko legezko galga dago oraindik. Lizentziatura mailan, hori ikastaroen % 18,33ra mugatzen da, eta master mailan, gehienez ere ikastaroen erdia nederlandera ez den beste hizkuntza batean eman daiteke.
ICEC erakundearen baimenarekin (https://www.icec.ngo/) argitaratutako artikulua.