GARI ERLEAGA.
Gaur egungo errealitate sozioekonomiko eta politikoan, beste estatu batzuen menpe dauden lau komunitate nolabait homogeneotan banatuta aurkitzen da euskaldunon aberria. Euskal Autonomia Erkidegoa, Nafarroa, Iparraldea eta sarritan ahaztutako Euskal Diaspora alegia; tamalez, inposatutako mugen eraginagatik, poliki-poliki aldenduz doaz. Zatiketa horrez gain, euskal gizarte heterogeneoaren ideologia anitzak kontuan hartzen badira, hainbat ikur, ikurrina eta bandera itxuraz erabat desberdin plazaratzen ditugu; nazio zatikatu baten irudia areagotuz. Adibidez, Eusko Jaurlaritzako lehendakariaren agerpenetan, Ikurrina, Nafarroako armarririk gabe azalduz, zein Nafarroako Erreinuko bandera gorria nafar udaletxeetako balkoietan zintzilikatuz, zein manifestazioetan bandera desberdin biok ateraz, zein Baskoien erregearen Arrano Beltza euskal selekzioaren partidetan umezurtz astinduz.
Euskaldun guztion aberri baterako ahaleginetan, banderen bateragarritasunik ezak, ahaleginak sakabanatu eta amestutako etorkizun horri ateak ixten ote dizkion gogoeta egin beharko genuke; nazio-eraikuntza prozesuetan ikur eta banderek duten garrantzia aintzat hartuz eta Joseba Sarrionandiaren “Euskara da gure territorio libre bakarra” askatasunezko hitzak abiapuntutzat hartuz.
Beste aldetik aintzat hartu behar, internet, Sare sozialak, 5G, Big Data, Inteligentzia Artifiziala, Metabersoa… gero eta handiagoa bihurtzen ari den errealitate paralelo batean murgilduz goazela denok oharkabean. “Aldea global” deritzon mundu globalizatu honetan, eta harremanak era birtualagoan ehuntzen diren aro hasiberri honen aurrean, euskararen presentzia “erreala” ezinbestean ziurtatu beharko litzateke; era birtualean behintzat, gure ondorengoei euskal sena eta kultura bizia eskaini nahi badizkiegu. Orain dela mende erdi bat, iparra argi zuen Txillardegik, “Euskara da euskaldunon aberria” zioen, mende bat lehenagoko Sabino Aranaren “Euzkotarren aberria Euzkadi da” parafraseatuz. Txillardegi berak etorkizuna iragarriz , “Estatu batekin, agian euskara ez da salbatuko. Estaturik gabe, ziur ezetz” zioen. Euskarak ez badu bere presentzia errealitate digitalean bermatzen, ez litzatekeela salbatuko ondorioztatzera ausart gintezke.
Hala ere, arestian aipatutako muga geopolitikoengatik, denboraren poderioz ahultzen doan euskal batasuna biziberritzen laguntzeko, pentsakera eta jatorri desberdinetako euskaldunak, eta ez hain euskaldunak, lotzen gaituen ikur polit bezain esanguratsu bat badugu dagoeneko: Lauburua. Euskal Herriaren historian zehar, edozein bazterretan sarritan agertu izan dena; eta gaur egun ere, Euskal-Basque hitzekin, euskal tokiekin edo euskal kutsuko ekoizpen eta produktuekin berehala lotzen dena. Politika eta ideologiak alde batera utzita, euskal herrietako biztanleen ikur kuttunenetakoa izanik, munduaren begien aurrean herri adeitsu legez agertzen gaituena.
Lauburuaren historiako bilakaera aztertzean, jatorriari dagokionez, Historia Aurreko garaietara garamatza. Erromatarren aurreko garaietako harrietan zizelkaturik aurkitu da, Bizkaiko Meñakan, Foruan edo Arabako Iruña-Veleian, adibide batzuk aipatzearren. Esbastika, Triskela, Hexaskela, Tomoe, jing-jang… ikur espiritual primitiboen senide, euskaldunok soilik erabiltzen dugun lauburu borobilduna, Euskal Herrian XVI. mendetik aurrera zabal hedaturik aurki genezake: Nafarroako XV. mendeko elizetan, XVII. mendeko Zuberoako etxe-atarietan, Bizkaiko hilerrietan… eta jadanik euskal zentzua erabat barneraturik, Arabako Izki mendilerroko oroitarrian, Biarritzeko oihal saltokietan, Tolosaldeko kirol elkarte baten izenean edo Montevideo, Tokio, zein Shangaiko Euskal Etxeetako anagrametan esaterako. Apaingarri soil bat baino gehiago, Lauburuak euskal sena daukanik ezin uka. Nabarmenki, euskal kutsua darien ekoizpenak argi identifikatzeko aspalditik erabili izan da, eta erabiltzen dugu: Edozein motatako euskal oroigarrietan, harriz edo egurrez egindako lanetan, eraztun zein belarritakoetan, euskal pasteletan, jantzietan, musika-tresnetan….edo betirako den tatuaje bat gorputzaren azalean egiteraino.
Baina ez al dago batzuentzat Pays Basque-ko objektuen irudi folkloriko soil bat bihurtzeko arriskuan? Ez al da antzinako garaietatik datorkigun altxorra, euskara, eta Lauburuaren arteko zilbor-hestea ahultzen ari? Euskaradun arbaso haiei ohore eginez, Lauburua begien aurrean dugunean, beraien begirada zorrotza somatu beharko genuke.
Antzinatik datorkigun misterioz betetako irudizko ondare hau, Euskal Herriko bazterretan hedatua daukagu, ez aldiz euskaldunen hizkuntza den euskara (Koldo Mitxelenak euskarari buruz zioenez, nola bizi-iraun duen gaur egunera arte omen da misterioa). Zoritxarrez, Lapurdin, Nafarroa Beherean edo Zuberoan dugu azken mendeetako euskararen gainbeheraren adibiderik esanguratsuena. Bizirik irauteko eskergabeko ahalegin etengabea behar duen arren, Lauburua aldiz, erruz ikusten da Iparraldean.
Lauburua, XX. mendeko Guda Zibilaren aurretik Sabino Aranak abertzaletasun eta aldarrikapen-ikur moduan bultzatu zuen, eta nabarmenki hedatu zen berriro ere Euskal Herrian zehar. Alabaina, folklore huts bihurtzeko arriskuan dagoelarik, datorren garai berri digitalerako, euskararen esku beretik eramateko zilegitasuna bultzatu beharko genuke. Historian beste behin, bere sustraietatik berreskuratua, euskararen aberriari gainera datozkion erronka eta ekaitzei adorez aurre egiteko, indarrak bildu eta bideratu ahalko lituzkeen ikur jator eta sendoa genuke.
Sabino Arana bezalako euskaldun berriak, euskaldun zaharrak, eta jatorria edozein dela ere, bakoitza bere neurrian euskaltzale direnak, joera politikoak alde batera utzita, polita soilik ez den irudi esanguratsu honek, bere lau besoekin nolabait biltzen gaitu geure burua euskal herritartzat dugun denok.
Horrenbestez, Lauburuaren ahalmenaren jabe, ez al genioke toki jasoago bat eskaini beharko euskal nazio-ezaugarri diren bandera eta ikurrinen artean? Behingoz, Nafarroako bandera, Nafarroako Foru Erkidegorako mugatuta, eta Aranatarren Ikurrina, Euskal Autonomia Erkidegorako soilik mugatuta daudela heldutasunez aitortzea, atzera pausu txiki bat litzateke hasiera batean, baina ausardiaz aurreranzko jauzi handiago bat egiteko gertu egonik, geure ikurren mapa eguneratzeko aukera eder baten aurrean geundeke garai berri honetan euskararen aurrerakadan sinetsi nahi dugunok.
Gai honi buruz, mota guztietako abertzaleetatik hasi, eta euskaltzale soil diren guztien jarrerak eta ekimenak biltzeko xedearekin, lan mardul bat egin da: “Lauburua, euskal nazioaren ikur?”. Eginkizun honetan, Lauburua, Nafarroako bandera, Ikurrina eta euskararen inguruko sinbologiari buruzko informazio-bilaketa amaigabea, sailkapena eta laburpena jorratu dira; Esaterako, Google bilatzailean “Lauburu” hitza bilatuz gero 380.000 sarrera agertzen dira, “Ikurriñ(n)a”-rekin beste 695.000 eta “Bandera de Navarra”-rekin 783.000. Horrez gain, gogoetara gonbidatu nahi duen lan eklektiko horretan, euskal idazle, pentsalari eta abarren esanei aipamenak egiten dira. Hau guztia uztartzen saiakera ahalik eta adeitsuena eginez, baita ere sormenari beta emanez, Euskal Herri globala bilduko lukeen Lauburudun Ikurrina Berri baten proposamen txukun bat ere aurkezten da bertan.
Koloretako irudiz jositako 150 orrialdeko lan horren emaitzak, informatika gizarteratu zuen Windows-lehioen kontzeptu iraultzailearen antzera, gaur eguneko euskal komunitateentzako ikurrina desberdinen adimen-mapa ulerterraz bat eskaintzen du, Euskal Herriak biltzen dituen Lauburudun nazio-ikurrina bat erdigunera ekarriz.
Euskaltzale guztiok gai honi buruz hausnarketa egin eta eztabaida zabal batean parte hartzera gonbidatuta geundekelarik, Lauburuarekin alderatuta berriak diren esmeraldadun 1150. urteko Nafarroako Bandera, edo 1894. urteko Aranatar anaien Ikurrina bi-gurutzeduna, nazio-ikur legez mantentzea adostuta ere, askatasunaren esanahia dagoeneko lausotua duten bi banderok indarberrituak suertatuko lirateke bederen.
