JUAN INAZIO HARTSUAGA
NAZIOGINTZArentzat idatzitako artikulu honetan, Juan Inazio Hartsuaga antropologo euskaltzaleak “de iure”-ko euskal elebakartasun berri bat sortzeko bi proposamen dakarzkigu.
ATARIKOA:
Kokatuta gauden testuinguru indoeuroparra alde handiz munduko pobreena da hizkuntza-aniztasunari dagokionez. Munduan hedatu eta nagusitu diren zibilizazio indoeuropar guztiak kidetuta ageri zaizkigu (latinoak, germanikoak, eslabiarrak, etab. ), hizkuntzak ordezkatzeko ekinbidean, eta logikoa da beraz, ezarri diren lekuetan, antzinako hizkuntza-aniztasun oparoa galdu izana.
Argazki honen erdian, euskara dugu zorioneko salbuespena, iragan urrunetik iritsi zaigun harribitxi preziatu bakarra, eta guztion zeregina da, -lehenik eta behin euskaldunena, baina ez euskaldunena bakarrik-, bide luze latz horretan gaurdaino irauten jakin duen hizkuntzaren haragoko iraupena bermatzea.
Iraupen hori, ordea, ez dago gaur inolaz ere bermatuta, azken datu soziolinguistikoek dioskutenez. Oro har, euskarak zerbait aurrera egiten du, oso ahul dagoen lekuetan, baina atzera egiten du, ordea, egundaino indartsuen eta osasuntsuen ezagutu dugun eremuetan. Gero eta hedatuago aurkitzen dugun sentipena da, orain arteko gauza bera egiten tematzen bagara, orain arteko gainbehera berberean jarraituko dugula, desagerpenaren zulo beltzerantz lerratzen.
Elebitasuna heriotzaren ataria da edozein hizkuntza gutxiturentzat. Elebitasuna zabaldu den eremuetan, euskararen jarioak ez du bi mende baino gehiago iraun, elebakarren iturriak bere emaria erantsi ezean. Ez da teoria, Historia da. Euskaldun elebakarrak apurka elebidun bilakatuz eta elebidunak apurka erdaldunduz, horrela eutsi dio euskarak gaurdaino, eutsi ahal izan dion tokietan.
Elebakarrik gabe gelditu gara ordea, eta elebakarrik gabe gelditu garen une beretik, euskararen heriotzaren erlojua tik-tak hasi da, bi mendeko muga gaindiezin horretarantz, astiro baina geldiezin. Agortu zaigu iturria, eta hondoko zuloa inoiz itxi ezin denez, aurki hutsik izango da gure aska. Elebakartasun berri bat osatu ezean, hil-hurrenaren azken hatsa laster helduko da.
Elebakartasun berria, XXI. mendean, ezin da noski, gaztelaniaz ez dakitenen elebakartasuna izan. Gaztelaniaz jakin arren, euskaraz bizitzeko aukera egiten dutenek osatu behar dute elebakartasun berri hori. Hori dela-eta, baserritarren arteko garai bateko de facto-ko elebakartasun hura ezinezkoa da. Lehenbailehen eraiki behar dugun elebakartasun berriak, de iure-koa ere izan behar du ezinbestean.
Elebakartasun funtzional berri hori, euskara nagusi den eremu batean baino ezin da eraiki. Inon nagusitzeko gauza ez den hizkuntza, segur baita hilotza. Eta euskara nagusi izango den eremua eratzeko, legeak ipini behar du lur gozoa gero soziologiak hazia ereiteko. Lege-marko adiskidetsu bat behar dugu, hura ustiatuz, euskara nagusituko den eta elebakartasun funtzionala garatuko duten komunitateak sor daitezen. Hori burutu ezean, euskarak, guztiona den altxor preziatu horrek, ez duelako iraungo bi mendez harago.
- PROPOSAMENA
Hiru lurralde historikoentzat bidean den Estatutu berriaren erredakzioan, babes bereziko hizkuntza eremuaren figura sartu eta bere onarpena lortu behar da Konstituzio Auzitegian. Babes bereziko hizkuntza-eremu horietan, elebakartasun funtzionala bermatze aldera,
- Euskara izango da hizkuntza ofizial bakarra, edo, gutxienez, gaztelaniaren gainetik egon behar du nolabait.
- Estatus horri dagokion moduan, harreman eta zerbitzu guztiak, pribatu nahiz publikoak euskaraz eman behar dira.
- Landa-eremuetan ezartzea eskatu behar da, landa-eremuaren muga 25.000 biztanletan ipinita. Astian aurrera lege-marko horretan dagoen herriren batek biztanle-muga hori gainditzen badu, bertan sartuta jarraitu ahal izango du horrela nahi izanez gero.
- Baldintza hori betetzen duen udalak eskatzea nahikoa izango da lege-marko horretan sartzeko. Noski, UEMAren baitakoak izatea espero da.
- Lege-marko horren baitan daudenentzako, legedi berria garatu beharko da, hizkuntza-kontuak egokitzeko: Euskararen legea, Kontsumo legea, etab.
2. PROPOSAMENA
Elebitasuna, hizkuntza txikiaren heriotzaren ataria da. Ez gaiztakeriaz, handiaren nagusitasunak berez dakarren logikak eraginda baizik. Lurraldean eremu elebakar funtzionalak behar ditugun bezala, komunikabideetan ere auzi berbera dugu. Elebakartasun funtzionala behar dugu. EITB ez da arauaren salbuespena eta aspaldi dabil logika horri makurtuta, bere arnasgune-izaera gero eta galduago, euskararentzat izan daitekeen mezu subliminalik gaiztoena zabaltzen, alegia, euskaldun izan gaitezkeela erdaraz bizi garela ere. Hor aurki daiteke gainbeheraren arrazoi nagusienetako bat.
Euskara hutsezko euskal telebista behar dugu, erdarazko Euskadiko telebistatik ondo bereizita, harri batekin bi txori politikak baztertuta. Euskaldunak euskaraz eta erdaldunak erdaraz. Zeren, esaten diguten bezala, erdaraz bizita euskaldunak izan gaitezkeela sinesten badugu, euskara galdu egingo da, ez delako erraza euskaraz bizitzea. Zaila eta saririk gabea bada, gauza onik ez.
Euskal Irrati Telebistak, euskaraz, euskaldunek euskaldunentzat eginak. Eta Euskadiko Erdal Irrati Telebistak, erdaldunek erdaldunentzat eginak. Madrilen elebakartasun funtzionala eta nagusitasun-eremuak defendatuko baditugu, ez da logikoa etxean gauza bera ez defendatzea.
IRUZKINAK
Une honetako egoera politikoa eta indar-harremana inoiz baino hobeak dira horrelako egitasmoak garatzeko. PSOEren beharrak eta Konstituzio Auzitegiaren oraingo osaketak bideragarri bihurtzen dituzte.
Landatasuna (ruralitatea), hitz fetitxea da Madrilgo kulturan. Gutxietsia dagoen heinean, proposamen hauek behar duten baselina izan daiteke.
Egoera honetan palanka nagusia PSOEren ahultasuna bada ere, PSEren iritziak garrantzia izango du noski, eta hein horretan bi gauza esan daitezke:
a) Landatasuna azpimarratzea eta 25.000ko muga ipintzea, hiriburuak, Bilbo Handiko gainerako udalak eta Gipuzkoan Irun eta Eibar, egitasmotik kanpoan uztea da, eta beraz pentsa daiteke begi onez ikusiko duela.
b) Erdal Irrati Telebista, euskara eskakizunik gabeko eremutzat plantea liteke, bi Irrati Telebisten bereizketa onartzea errazteko.
Dokumentu honek EAEz baino ez dihardu, une honetan bertako Estatutu berri baten inguruko negoziazioa abian delako. Noski, hemen esaten den guztiak, Nafarroaren kasurako ere berdin berdin balio du.
Azkenik, arrunt pozgarri eta eraginkorra litzateke, proposamen hauek gure indar politikoek elkar hartuta aurkeztea.
Naziogintzaren Oharra: Juan Inazio Hartsuagaren lehenengo proposamenak antz handia du gure taldeak duela bi urte plazaratu zuen hizkuntza-lurraldetasunaren proposamenarekin (ikus: https://www.naziogintza.eus/hizkuntza-lurraldetasunari-buruzko-proposamena/)
