Joxe Manuel Odriozola
2023-03-15ean, BERRIA.
Zergatik hasi ginen Espainiari Estatu espainola edo Estatua soilik deitzen? Espainian zerbait gertatzen baldin bada, «Estatuan» hau eta hura gertatu dela esaten dugu. Espainiaren izaera nazionala ezkutatu nahi genuela dirudi. Estatu espainolean nazioak daudelako, hain zuzen, nazio espainolaz gain. Era horretan Estatu espainolaren nazio aniztasuna adierazi nahi genuen, nonbait. Euskaldunok ere Estatu horren barruan gaudenez, dei diezaiogun Estatua, estatu kontzeptua nazio kontzeptua baino neutralagoa edo lausoagoa delako herrien arteko identitate harremanetan. Estatuak agintzen du, baina nazioak definitzen du herri baten identitatea. Oker ez banago, horrelako zerbaitek bultzatuta hasi ginen Espainiaren naziotasuna lausotu nahian eta haren estatu izaera azpimarratzen.
Estatua zerbitzu-erakunde gisa defini dezakegu maila batean, eta nazioa erakunde identifikatzaile moduan. Estatuak zerbitzu-erakunde gisa funtzionatzen badu, haren izaerak balio instrumentala izango luke bereziki. Nazioa, aldiz, identifikazio-erakundea baldin bada, herritarrek erakunde horrekin bat egingo lukete haren hizkuntza, kultura, historia, lurraldea eta gainerako nazio ezaugarriak partekatuz.
Espainiak nazio gisa funtzionatzen du Hegoaldeko euskaldunon bizimoduan. Dagokion ministroak euskal herritar bati bere pentsioa %8 igo diola esanez eskutitz bat idazten dionean zer egiten ari da Espainia? Espainiako estatua ongizate-estatua dela sinetsarazi nahian soilik? Estatuaren politika sozial horretan nazionalismo espainolak ez ote du identitate eta atxikimendu zirrikiturik aurkitzen sentimendu nazional espainola txertatzeko? Hau da, Estatuaren politika sozial horrek ez al du nazio espainolean integratzeko amu gisa ere funtzionatzen?
Espainiako sistema politikoan parte hartzea ez da, hortaz, Estatu erakunde baten botere harremanen banaketan parte hartzea soilik. Botere estatalak funtzio nazionalistarik beteko ez balu, botere-banaketak ez luke identitate eta atxikimendu nazionalaren zentzu eta logikarik garatuko. Estatua nazioarekiko neutrala balitz, bertan parte hartzeak ez luke haren naziotasuna partekaraziko. Baina hori ezinezkoa da Estatu nazionalaren kasuan. Nazionalismoaren aroan estatuak zerbaitegatik dira nazioa duten estatuak.
Estatu espainolaren erakunde politikoetan esku hartzea Espainiaren naziotasunean integratzea da, ezinbestez; ez da borondate kontua, sistema nazionalaren efektua baizik. Nolanahi ere, integrazio eta asimilazio nazional hori ez da eskala politiko makroan bakarrik gertatzen, Estatuaren erakunde nagusietan, alegia; euskal herritarron eguneroko bizimodua ere Espainian edo Frantzian integratzeko konfiguratua dago. Gure bizimoduak erabat baldintzatzen ditu haien sistema nazionalak.
Estatu espainolaren politika sozialak ez dira politika sozioekonomikoaren arloan agortzen. Gure bizimodu sozioekonomikoa hobetzen edo okertzen digun Estatu espainolak edo frantsesak nazio eta nazionalismo gisa funtzionatzen duenez, lan erraza dauka gu bere nazio identitatearen sistemaren baitan —hizkuntza, kultura, lurralde, historia…— barneratzen. Nolabait esateko, nazionalizatu egiten gaitu, bere nazio sistemako ezaugarriak partekarazten dizkigunez.
Batetik, estatus sozioekonomikoa daukagu, hortaz, eta, bestetik, estatus nazionala. Prozesu berean modu dialektikoan funtzionatzen duten bi sistema dira estatus sozioekonomikoa eta estatus nazionala; batak bestea eta besteak bata definitzen du. Estatu nazional garatu batek dialektika hori bere aldeko logika nazionalean garatzea nahikoa du mendean daukan nazioaren identitate-ezaugarriak erregionalizatzeko. Estatu nazional garatu batek politika sozioekonomikoaren arloan eskura dauzkan integrazio eta asimilazio mekanismoak modu inteligentean kudeatzen baditu, nazio ukatuko herritarrak neke handirik gabe irentsiko ditu bere nazio sistemaren altzoan.
Ongizate nazionala zinez baloratzen dutenak nazio normalizatuetako herritarrak dira, badakitelako zer den beren naziotasunean aitortuak eta eskubidedun izatea. Espainolek eta frantsesek ez lukete ezeren truk ordezkatuko beren askatasun nazionala, baina nazio asimilatuko herritar askok merke-zurrean eman dezake amore. Asimilazio nazionala, kasu hauetan, eskubide sozial batzuen truk gertatzen da. Nik zure bizimodu sozial duinago bat bermatzen dizut zu nire nazio sisteman integratzearen truk.
Nazio asimilatuko herritarraren ongizate kontzeptutik estatus nazionalaren duintasuna eta askatasuna desagertu edo iraungi egiten dira, beraz. Bestetan esana ostera esatea zilegi bazait, nazio auzia iraungikorra da; hobeki esan, iraungigarria da, beste auzi sozial eta politiko gehienak ez bezala. Nazio espantsionistak iraungitzen du nazio auzia. Hain zuzen, nazio auziak horrexegatik du besteek —klase soziala, ekologia, generoa, sexu identitatea…— baino lehentasun handiagoa. Egin eta lortu behar dena garaiz egin eta lortu ezean, alferrik da.
Espainiaren edo Frantziaren sistema nazionalean zenbat eta gehiago integratu, orduan eta zentzu eta indar gutxiago dute gure euskalduntasunak, abertzaletasunak, independentziak eta kideko helburuek. Euskal nazioaren egungo erabateko gainbehera nazio etnozida (nazio kulturalaren genozidioa) horiekin dugun harreman estuaren ondorio zuzena da.
Euskadiko botere autonomikoa berrogei urtean gai izan ez baldin bada zinez euskalduntzen duen hezkuntza sistema bat sortzeko, hori zergatik gertatzen zaigun jakitea ez da hain zaila. Euskal hezkuntza sistemak nazio-identitate espainoletik daukana nazio-identitate euskaldunetik izan balu, eskolan euskaldundu diren belaunaldi berriak euskaraz biziko ziratekeen gaur. Hizkuntza, kultura, nazioa hirukotean, nazioak dauka azken hitza, berak mugatzen dituelako beste bien izaera, estatusa eta funtzioak.
