Gilen Mejuto
2020-4-10ean, ZUZEU.
Genozidioa da ekintza bat ohartuki gauzatua gizatalde bat suntsitu beharrez. Denok dakigu dozena erdi genozidioren berri: Ameriketako indigenak, Australiako aborigenak, juduak III. Reichean, Ruanda, Bosnia, Palestina… Denak ezagun bezain urrunekoak. Etxean bertan dugun genozidioari, aldiz, ez ikusi egiten diogu, haren ondorioak egunero jasaten ditugun arren.
Euskaldunon komunitateak egun pairatzen duen egoera penagarria genozidio baten ondorio da. Genozidio hori Espainiak eta Frantziak perpetratu, eta hemengo agintariek onartu eta sostengatu dute. Zeren gauza bat argi izan behar dugu, herriak ez du bere borondatez abandonatu bere hizkuntza.
Ordea, hain al da txarra euskararen egoera? Datuen eta iritzien itsaso hondogabean sartu gabe, galde diezaiogun euskaraz bizi garen guztiok geure buruari: Euskal Herrian euskaraz bizi naiteke duintasunez, erdaldun bat erdaraz bizi den bezain eroso eta beteki? Galdera horren erantzunean datza gure egoeraren deskripzio zehatza.
Bada, gure herrian euskaraz bete-betean bizitzea, eta ez ozta-ozta eta arrastaka, giza eskubidea da, eta funtsezko eskubide hori ukatzen digutenek genozidioa sustatzen dute. Ahoan legarrik gabe esanda.
Euskal Herriko lehen politika linguistikoa
Euskal Herriko politika linguistikorik zaharrenak, orain arteko eraginkorrenak, helburu zehatza du: euskal hizkuntza eta harekin lotutako pertenentzia kolektiboaren kontzientzia desagerraraztea.
Programa genoziden aplikazio sistematikoa XVIII. mendean hasi zen, Frantziar Iraultzaren ostean. Ordutik hona, gure populuak mugaren bi aldeetan nozitu ditu bere hizkuntzaren erabilera murrizten duten hamaika lege, erregelamendu, zirkular eta arau, bai eta horiek urratzeagatik gobernuek eta epaitegiek ezarritako ezin konta ahala zigor ere. Ez naiz xehetasunetan sartuko, dokumentazio oparoa baitago gaiari buruz. Hona zenbait liburu jakingarri:
El libro negro del euskera
Euskararen kate hautsiak
Historia jurídica de la lengua vasca
Asedio al euskera
XVIII. mende amaierarako, indartsu abiatua zen euskararen gainbehera Arabako eta Nafarroako herritar xeheen artean —eliteetan aspaldian zeuden sartuta erdarak—. Bizkai eta Gipuzkoako triskantza geroago etorriko zen, industrializazioarekin. 1867. urtean, oraindik, euskaldun ziren Bizkaiko eta Gipuzkoako biztanleen % 81 eta % 96, hurrenez hurren. Parte handi bat, elebakar.
Prozesuaren garairik ilunena eta kaltegarriena gogoan iltzatuta daukate adin batetik gorako euskaldunek. Gerra zibilean, era masiboan praktikatu zen genozidio fisikoa, alegia, Xabier Irujo irakasleak Argiari azaldu bezala, «giza taldeko kideen portzentaje bat hiltzea, desagerraraztea, espetxeratzea edo deserriratzea». Ondoren, 40 urteko diktaduran:
Txistua jotzea debekatuta edo kontrolatuta egon zen, kalejirak egiteko baimen bereziak eskatu behar ziren, izen euskaldunak galarazita zeuden, euskal ortografia, toponimia… Euskal izaera erakusten zuen edozein adierazpen debekatu edo mugatzen zen.
Frankismoak izan zuen efektu suntsitzailea ukatu gabe, gogora dezagun Frantziaren deseuskalduntzea askoz eraginkorragoa izan dela. Gaur egun ere, Frantziako estatua da bere lurraldeko gutxiengoen akabatzaile nagusia.
Hezkuntzan, duela hamarkada gutxi batzuetara arte, bai Espainiak eta bai Frantziak eduki dituzte martxan estrategia genozida garbiak. Genozidio Delitua Prebenitu eta Zehatzeko NBEren Nazioarteko Konbentzioan, genozidioaren bost definizioetatik bik zerikusia dute talde nazional, etniko, razial edo erlijiosoen heziketarekin. Bi-biak dira ezagunak gurean:
-Taldeko haurrak indarrez transferitzea beste talde batera.
-Taldeko kideei kalte fisiko edo mental larria eragitea.
Gainbeheraren faseak
Batetik, fase historikoak ditugu, gutxi-gorabehera Espainian diktadura amaitu arte iraun zutenak. Horietan, bistakoa da ekintzen helburu genozida:
-Eliteek hizkuntza baztertzen dute goi esferetan, administrazioan, hezkuntzan…
-Kanpoko botereek politika planifikatuak abiatzen dituzte tokian tokiko hizkuntza eta kulturak suntsitzeko, agintari lokalek lagundurik.
-Herriaren desatxikimendua: hizkuntzak prestigio guztia galtzen du, eta murriztuz doa haren erabilera-esparru soziala. Azkenean, ez zaie hurrengo belaunaldiei transmititzen.
-Etorkinak bertakotzeari uzten zaio. Bereziki hondagarria, egondako bolada migratorio erraldoien ondorioz (industrializazioa).
-Diktadurak era ageriago, biolentoago eta zabarragoan jarraitzen dio aurreko ildoari.
Frankismoa, ikusten denez, prozesu historiko baten azken-aurreko bilakaera bortitza baino ez da.
Gaurko faseari, berriz, fase «biguna» dei dakioke. Euskara jada ez dago debekatuta. Are gehiago, ofiziala da hiru probintzia eta herenean. Euskaraz ikas daiteke eskola batzuetan. Esku bete komunikabide ditugu euskaraz. Administrazio batzuek kristoren dirutza gastatzen dute erdara hutsean sortzen diren milaka testu euskaraz ere egon daitezen. Eta halere, Euskal Herri osoan oraindik daude martxan genozidioaren ondorioak bere horretan mantentzen dituzten mekanismoak: ofizialtasuna ez dago ezarrita lurralde osoan, erdarak legez inposatuta daude, biztanleek euskara ez jakiteko aukera legala dute, kanpotarrak ez dira sistematikoki euskalduntzen, enpresa pribatuek euskarari muzin egitea permititzen da, euskararen aldeko hainbat neurri eta lege inpugnatu eta indargabetzen dira, hizkuntzaren aldeko diskriminazio positiborik txikienaren auka jotzen da, euskararen kontrako intoxikazio eta eraso etengabeak egoten dira, euskaraz jakiteari ez zaio zor zaion balioa ematen enplegu publikoetarako deialdietan…
Horiek guztiak estrategia genozidak dira. Horien erruz ez atzera ez aurrera gabiltza euskararen normalizazio dontsuarekin. Gure helburua, Euskal Herrian euskaraz bizitzea, ez dugu sekula santan lortuko praktika genozidei men egiten diegun bitartean.
Horregatik, gauzei beren izenez deitzen hasi behar dugu. Euskaldunoi dagokigu, ez beste inori, gure hizkuntza, gure herria hilobira daraman genozidioaren aurrean begiak ireki eta irekiaraztea. Behartu ditzagun gure herri honetako biztanle guztiak posizioa hartzera, eta sala eta borroka ditzagun perpetratzaileak. Dena daukagu-eta jokoan.
